تپه کلار

تپه باستانی کلار در شهر کلاردشت واقع است. باستان شناسان قدمت این تپه را دو هزار سال پیش از میلاد برآورد کرده‌اند. این تپه در ضلع شرقی دشت کلاردشت و در نزدیکی روستای لاهو قرار دارد. این اثر در سال ۱۳۴۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این تپه که به مساحت ۴۶۰۰ مترمربع و ارتفاع متوسط ۷ متر تماماً‌ به صورت مصنوعی و خاک دستی احداث شده است. بر روی این تپه آثار شهری قدیمی یافت شده است و همچنین آثار قلعه یا قصری خاکی در ضلع غربی آن به چشم می‌خورد. بر روی این تپه باستان‌شناسان و محققان متعددی کار کرده‌اند. باستان‌شناسان بر این باورند که در حدود ۷۰۰ سال قبل، این تپه مصنوعی مجدداً توسط حکومت‌های کوچک محلی به عنوان مرکز حکمرانی و ساخت قلعه بازسازی شده و مورد استفاده قرار گرفته است. 

دشت‌های اطراف این تپه زیبایی مسحورکننده‌ای در فصل بهار و اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد دارد. گویی زیبایی به انتهای خود می‌رسد. کیلومترها دشت سبز و در انتها کوه‌ها و قله‌های برفی. خوشبختانه جلوی ساخت و سازهای بی رویه گرفته شده و می‌توان انتظار داشت که این زیبایی سال‌های سال همچنان حفظ شود. جالب اینجاست که این دشت‌های نسبتا پهناور در همان زمان‌ها نیز احتمالا زمین‌های تحت کشت گندم و جو بوده و بدون شک چشم‌اندازهای زمان‌های دور به مراتب از چشم‌اندازهای کنونی بهتر بود. تصور اینکه در میان این دشت سرسبز و در کنار چشمه‌ها،‌ قلعه‌ای و شهری و شکل زندگی زمان‌های گذشته، یک احساس تاریخی و دوست‌داشتنی را به ذهن نزدیک می‌کند. با این اوصاف، هیچ منبع شبیه‌سازی خلاقانه و موزه‌ مردم‌شناسی کوچکی که آن حال و هوا را در این زمانه متبلور سازد، در حال حاضر در کلاردشت وجود ندارد. امیدواریم در آینده چنین امکانات دوست داشتنی در کلاردشت در دسترس مردم و گردشگران قرار بگیرد. نمونه جالب توجه آن موزه کندلوس است که تلاش بسیار لایق ستایشی است. 

مطلب قابل توجه اینجاست که برخی محققان قدمت «تپه کلار» را ۶۰۰۰ سال تخمین زده‌اند، با این وصف جای بسی تعجب است که هیچ نگهبانی و هیچ حصاری وجود ندارد که از این تپه محافظت کند. تپه‌ای که بعضی ها برای آزمودن میزان شانس خود نقطه ای را انتخاب کرده و حفر می‌کنند! می‌دانیم که آن زمین‌های بالای تپه همچنان در تملک اشخاص است و هر ساله به لطف همت کشاورزان عزیز به زیر کشت می‌رود! قول‌های مکرر داده شده و سخنرانی‌ها و غیره، اما در عمل همه ما می‌توانیم به هر نقطه‌ای از تپه کلار دسترسی داشته باشیم و شانس خود را بیازماییم! سخنانی شنیده شده که این تپه باستانی توانایی تبدیل شدن به پایگاه ملی باستان‌شناسان را دارد و یا از عنوان بهشت باستان‌شناسان استفاده کرده اند. به هر حال، چیزی که ویلا۳۶۰ تصور می‌کند، این است که این تپه باستانی می‌تواند یک مرکز گردشگری جذاب برای توریست‌ها باشد. تحقیقات متعددی در مورد مکان‌یابی، و تاریخچه این تپه انجام شده است که چکیده یکی از معتبرترین مقالات در پایین همین صفحه آورده شده است.

اینن تپه مهم باستانی كه معرف ادوار مختلف فرهنگی و تمدنی از هزاره دوم و اول ق.م تا قرون میانه اسلامی می باشد در ۱۵ آذر ۱۳۴۴ تحت شماره ۴۸۹ در فهرست آثار باستانی ایران ثبت گردیده است.
منطقه كلاردشت و تپه باستانی كلار نمونه ای ارزشمند و عینی از مشاركت ساکنان كرانه های جنوبی دریای خزر در فرایند تكوین و گسترش جوامع حوزه خزر و فرهنگ دامنه های شمالی سلسله جبال البرز در ادوار مختلف پیش از تاریخ، دوران تاریخی و اسلامی می باشد. این منطقه و تپه باستانی كلار از چنان اهمیتی برخوردارند كه سزاوار مطالعه، حفاظت، مراقبت جدی و معرفی در سطوح مختلف منطقه ای، ملی و بین المللی می باشند. كشفیات قانونی و غیرقانونی در محوطه های باستانی كلاردشت كه منجر به معرفی آثار ارزشمندی چون جام و خنجر طلائی كلاردشت به جهانیان گردید و توجه باستان شناسان، هنرشناسان و دیگر دانشمندان رشته های مرتبط را به خود جلب نمود، موجب ایجاد جایگاه وزین و شایسته ای از منطقه باستانی كلاردشت در دنیای علم باستان شناسی و تاریخ هنر و همچنین در اذهان عمومی گردید. اگر چه یكی از دلایل مهم هجوم سیل آسا و بی رویه خرید اراضی و باغات منطقه توسط متمولین در طول دو دهه اخیر، طبیعت زیبا و جذاب كلاردشت بوده است، بدون تردید برخورداری ذهنیت ملی و بین المللی از غنای باستانی و فرهنگی این منطقه تأثیر بسزائی داشته است. متأسفانه به علت عدم تدوین و اجرای طرح جامع مطالعات فرهنگی منطقه توسط دستگاههای ذیربط و نادیده انگاشتن توانمندیهای موجود، بر رونق بازار سوداگران و سوء استفاده كنندگان از جاذبه های اكوتوریستی منطقه افزوده شده است. از این رو، علاوه بر وارد آمدن خسارتهای جبران ناپذیر بر زیست بوم منطقه، رفتارها و سنتهای اصیل بومی نیز در حال رنگ باختن در برابر هجمه سیل آسای فرهنگی تازه واردین خوش نشین می باشد.

تاریخچه مطالعات و کشفیات باستان شناسی در کلاردشت:
الف) در سال 1318 به دنبال عملیات ساختمانی در محل گنج تپه كلاردشت آثار و مواد باستان شناختی آشكار گردید. سپس از سوی اداره باستان شناسی كشور حبیب الله صمدی به منطقه اعزام شد تا كاوشهایی در آن محل انجام دهد. وی از سال 1329 تا 1332 در این منطقه بررسیهائی به عمل آورد. وی علاوه بر ارائه گزارشهای معمول اداری، مجموعه دستاوردهای علمی خود را از این منطقه در منبع زیر به چاپ رسانده است:
- صمدی، حبیب الله، 1334، "گنجینه كلاردشت"، مجله گزارشهای باستان شناسی، انتشارات مركز باستان شناسی ایران، زیر نظر فیروز باقرزاده، شماره سوم، ص 136-115.

ب) در تابستان سالهای 55-1354 از سوی مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران و تحت سرپرستی عزت الله نگهبان منطقه كلاردشت (از علم كوه تا مرزن آباد) بررسی شد. ایشان در گزارشی كوتاهی در منبع زیر به شناسائی و بررسی بیش از 50 محوطه باستانی مربوط به هزاره های دوم و اول ق.م. و همچنین غارهای باستانی اشاره می كند:
- نگهبان، عزت الله، 1376، مروری بر پنجاه سال باستان شناسی ایران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی كشور، ص 339 و 467.

ج) در شهریور ماه سال 1376 حسن كریمیان در اجرای برنامه های مصوب پژوهشهای باستان شناسی، مجوز گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم تپه كلار را از سازمان میراث فرهنگی کشور اخذ نموده و با همكاری مدیریت میراث فرهنگی استان مازندران برنامه مذكور را اجراء كرد. ایشان گزارش این گمانه زنی را با مشخصات زیر به سازمان مربوطه تسلیم نموده است:
- كریمیان، حسن، 1376، گزارش تفصیلی گمانه زنی و تعیین حریم تپه باستانی كلار، معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی كشور، 100 ص، مصور.

د) در سال 1382 عبدالمطلب شریفی به نقشه برداری و بررسی سطحی پیرامون محوطه باستانی کلار مبادرت نمود .

چکیده مقاله :

منابع تاريخي سده هاي نخستين اسلامي از «کلار» به عنوان شهري آباد و پايگاه اسپهبدان غرب طبرستان در منطقه کوهستاني و هم مرز ديلم، مطابق با کلاردشت در مازندران کنوني ياد کرده اند. اين شهر در اواسط سده سوم به عنوان مرکز سياسي قيام مردم طبرستان به رهبري حسن بن زيد علوي عليه طاهريان جلوه گر مي شود. با وجود اهميت کلار در سده هاي اوليه اسلامي، باستان شناساني که بقاياي تپه باستاني کلار در کلاردشت را مورد مطالعه قرار داده اند، شواهد محکمي از استمرار حيات شهر اسلامي کلار در سطوح فوقاني تپه مذکور ارائه نکرده اند. اگرچه نشانه هايي از استمرار استقرار در عرصه و حريم اين تپه باستاني در سده هاي اوليه اسلامي به دست آمد، قطر لايه اسلامي به اندازه اي نازک ثبت شده (۵۰ سانتي متر) که به هيچ وجه نمي تواند مويد استقرار شهر قدرتمند اسلامي کلار در اين مکان باشد. فرض بر آن است که فرمانروايان اسلامي کلار، نقطه اي را با فاصله اي نه چندان دور از کلار ساساني، با قابليت هاي خاص دفاعي و معيشتي انتخاب نموده باشند. در اين مقاله براي مکان يابي و معرفي بقاياي شهر اسلامي کلار، م نابع مکتوب سده هاي نخست و مياني اسلام و نيز نتايج بررسي سيستماتيک نگارندگان مورد استفاده قرار گرفته است. نتايج روشن ساخت که محوطه اي با وسعتي بالغ بر ۲۵ هکتار و به نام محلي «شهردله» (Shahr-e Dele) در فاصله ۱.۵ کیلومتری محور شمالی تپه کلار و در مجاورت حريم شمالي رودخانه سردآبرود، همان شهر اسلامي کلار است. بدين ترتيب فرمانروايان اسلامي کلاردشت، شهر جديدي را (جداي از شهر ساساني) در منطقه احداث و مرکز حکمراني خود ساخته اند.

به قلم حسن کریمیان » گروه باستان شناسی دانشگاه تهران