زبان مردم کلاردشت

مردمان کلاردشت با چه زبانی و با چه گویشی و با چه لهجه‌ای صحبت می‌کنند؟

به روز رسانی : اسفند ۱۴۰۲

در یک تقسیم بندی خیلی ساده می توان گویش اهالی کلاردشت را به دو دسته «گیلکی» و «خواجوندی» تقسیم کرد. اهالی کلاردشت به سبب تنوع زبانی رایج در این شهر لهجه خاصی ندارند ولی همه شهروندان امروز کلاردشت حداقل به یکی از زبان‌های غیر فارسی مسلط است و معمولاً تمامی اهالی توانایی فهم گیلکی و خواجوندی را دارند. می‌توان گفت که زبان هایی که امروز مردم کلاردشت با آن صحبت می‌کنند، حاصل ادغام و اصلاح زبان‌های مختلف است و مخصوص به خود شده. نفوذ روز افزون زبان فارسی لحظه به لحظه این زبان‌ها را ساده‌تر کرده است و لهجه را کمرنگ تر و کمرنگ تر کرده است. در ادامه دو گویش اصلی رایج «گیلکی» و «خواجوندی» را توضیح می‌دهیم.

اگر مازندران را به چهار قسمت تقسیم کنیم، غربی ترین ربع آن که شامل شهرهای رامسر، تنکابن، کلاردشت، چالوس و نوشهر می‌شود، به گویش «مازندرانی گیلکی شده» صحبت می‌کنند! همسایگی با استان گیلان و شهرهایی مانند لنگرود و تبعاً تاثیر پذیری از آنها چنین لهجه‌ای را به وجود آورده است. نکته اصلی اینجاست که بایستی توجه کرد که کلاردشتی ها با زبان مازندرانی و در واقع با زبان اجداد طبرستانی خود که دارای ریشه تاریخی کهن است صحبت می‌کنند و البته با لهجه گیلکی! این متفاوت است با زبانی که به فرض مردم رشت آنطور صحبت می‌کنند. می‌توان گفت تمام مردم مازندران (و مقداری از گستان) به یک زبان صحبت می‌کنند، اما طول بیش از هزار کیلومتری آن سبب تفاوت‌هایی در گویش شده است.

خواجوند نام یکی از طوایف کُرد زبان ایرانی است که در گذشته ساکن در گروس، کردستان و کرمانشاه بوده است. مردم این طایفه، یارسان هستند. در حال حاضر طایفه خواجوند در استان مازندران در سه منطقه کلاردشت، کجور، تنکابن پراکنده‌اند. همچنین این طایفه در شهرهای شهریار، هشتگرد، ابهر، دیواندره، گلپایگان و برخی از شهرهای استان سمنان نیز ساکن هستند.

طایفه خواجه‌وند تا دوران افشاریه از طوایف بزرگ کرد بوده‌است، تا اینکه در دوران نادر شاه افشار، این طایفه بزرگ را از بیجار گروس، کرمانشاه و کردستان به شمال ایران انتقال دادند، نادر شاه از این کار اهداف سیاسی خاصی را دنبال می‌کرد، هدف از مهاجرت این طایفه جلوگیری از شورش آنان و مقابله با ساکنان بومی شهرستان‌های  کلاردشت، کجور و حتی تنکابن بوده‌است. در دوران حکومت زندیه تعداد بیشتر این طایفه در زمان حکومت کریم خان زند به مناطق و نواحی مسکونی سابق خود یعنی گروس و نواحی اطراف آن بازگردانده شدند. در زمان قاجار، آقا محمد خان قاجار بار دیگر این طایفه را به شهرهای کجور، کلاردشت و تنکابن مهاجرت دادند، و این طایفه در شمال ایران ساکن شد و با مردمان بومی آن شهرها درآمیختند. در دوره حکومت قاجار در جنگهای ایران و روس در دوره فتحعلیشاه و در جنگ هرات در دوره ناصرالدین شاه قاجار در سپاه ایران حضور داشته و رشادت‌ها نمودند.

امروز، ۲۰ درصد کلمات گویش خواجوندی و همچنین گیلکی فارسی شده است. به نظر کارشناسان هر دو این گویش ها تا ۵۰ سال بعد به کلی از بین می‌روند. که این خبر تلخی است که به نظر می‌رسد به وقوع خواهد پیوست. 

علاوه بر گویش‌های گیلکی و لکی که در بالا به آن پرداخته شد، برخی از محله‌های کلاردشت نیز وجود دارند که به زبان‌های دیگر صحبت می‌کنند. کلاردشت از این بابت که در عین کوچک بودن با زبان‌های متنوعی مانند فارسی، گیلکی، لکی، کردی، ترکی صحبت می‌کنند، بسیار جالب است. علت آن هم کوچ‌های اجباری متعدد در سده‌های مختلف است. 

برای مثال، روستای بازارسر به زبان ترکی قشقایی شیراز صحبت می‌کنند. و با ترکی تبریز بسیار فرق می‌کند و البته ساده‌تر است. برای مقایسه شاید تنها پانزده درصد این اهالی ترکی تبریز را متوجه می‌شوند. با اینکه ۱۵۰ سال از کوچ ایشان می‌گذرد، گویش این اهالی که جمعاً صد خانوار هم نمی‌شوند، تغییر چندانی نکرده است. البته تمامی اهالی به زبان کردی کلاردشتی و چه بسا گیلکی نیز مسلط‌اند و مراسم کردها را به جا می‌آورند و با اینکه به زبان ترکی صحبت می‌کنند، خود را کرد و خواجوند می‌دانند. کردی کلاردشت، بسیار متفاوت با کردی کرمانشاه است و در این سال‌ها که گاهاً از زمان مهاجرت اول حدود سیصد سال می‌گذرد، بسیار تفاوت کرده و ساده شده، بنابراین، اهالی کلاردشت شاید حدود پانزده درصد از کردی کردستان را متوجه می‌شوند. البته آشنایی با کردی باعث شده آنهایی که به فراگیری کامل کردی کردستان مایل بوده‌اند به سرعت توانسته‌اند آن را فرا بگیرند که البته این امری طبیعی است.

در این اواخر، آنقدر زبان‌ها و قومیت‌ها و مراسم و آداب و سنن در شهر کوچک کلاردشت با هم ادغام شده است که دیگر مرز مشخصی برای تفکیک وجود ندارد. در سال‌های اخیر بسیاری از کودکان با همه این گویش ها غریبه‌اند و بیست سال قبل، بسیاری از اهالی به راحتی می‌توانستند به هر کدام از گویش‌ها که بخواهند صحبت کنند. چیزی که ترسناک است این است که طبق نظریات اهل فن پیش بینی می‌شود که تا پنجاه سال بعد تمام این گویش‌ها محو شده و جای خود را به زبان فارسی بدهند.

زبان، گویش و لهجه سه اصطلاح رایج در زبان‌شناسی هستند که به نوعی به تنوع زبانی اشاره می‌کنند. اما هر کدام از این اصطلاحات بار معنایی و مفهومی خاص خود را دارند:

زبان: زبان به عنوان یک سیستم پیچیده از علائم و قواعد شناخته می‌شود که برای برقراری ارتباط بین انسان‌ها به کار می‌رود. هر زبان دارای ویژگی‌های منحصر به فردی در زمینه‌های مختلفی مانند آواشناسی، واژگان، دستور زبان و نگارش است.

گویش: گویش به نوعی از زبان اطلاق می‌شود که در یک منطقه جغرافیایی خاص یا توسط یک گروه اجتماعی خاص صحبت می‌شود. گویش‌ها در برخی از جنبه‌های زبانی مانند تلفظ، واژگان و دستور زبان با زبان اصلی تفاوت دارند.

لهجه: لهجه به نوعی از زبان اطلاق می‌شود که در نحوه تلفظ کلمات توسط افراد مختلف در یک جامعه زبانی خاص تفاوت ایجاد می‌کند. لهجه‌ها معمولاً در واج‌شناسی (نحوه تلفظ آواها) و لحن صحبت کردن نمود دارند.

تفاوت‌های کلیدی:

زبان: یک سیستم کامل و مستقل زبانی است.

گویش: نوعی از زبان با تفاوت‌هایی در زبان اصلی.

لهجه: نوعی از زبان با تفاوت‌هایی در تلفظ.

مثال:

زبان: فارسی

گویش: فارسی دری (افغانستان)، فارسی تاجیکی (تاجیکستان)

لهجه: فارسی تهرانی، فارسی اصفهانی، فارسی مشهدی

نکات مهم:

تمایز بین زبان و گویش همیشه واضح نیست و گاه به عوامل سیاسی و فرهنگی نیز بستگی دارد.

لهجه‌ها معمولاً درک متقابل بین افراد را مختل نمی‌کنند، اما گویش‌ها ممکن است فهم متقابل را دشوارتر کنند.

تنوع زبانی، اعم از زبان، گویش و لهجه، یک پدیده طبیعی و غنی در هر جامعه زبانی است.

در آخر، آشنایی با تفاوت‌های زبان، گویش و لهجه به درک بهتر تنوع زبانی در جوامع مختلف و احترام به گویش‌ها و لهجه‌های مختلف کمک می‌کند.

💫 تصویر بالا توسط هوش مصنوعی «دشت کلاردشت» تولید شده است.